Мұрат Әуезов: “Сен майда, сасық өсектер жинап жүрсің!”

Мұрат Әуезов сұхбатында Мұхтар Әуезовтің КСРО тың игеру кезеңінде шетелдік қазақтарды қайтару ұсынысы туралы қауесеттерді жоққа шығарады. Сонымен қатар, Әуезов Джордж Сороспен кездесіп, оның “Ашық қоғам” идеясын қолдауын және Қытаймен өзендер мәселесін талқылайды. Сорос қоры Қазақстанда әдебиет пен білімді қолдауға зор үлес қосты деп атап өтеді.

Views: 24

Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, мәдениеттанушы Мұрат Мұхтарұлы Әуезов берген сұхбатты оқырмандардың назарына ұсынамын. Әлгі әңгіме, 2019 жылдың 21 тамызында орын алған. Оның аудио жазбасы мен стенограммасы төмен келтірілген.

Мынадай сыбыс бар: Мұхтар Омарханұлы, анау, Хрущев тың жерлерді игеруді бастады ғой. Сол үшін орыстарды, украиндықтарды — иә? — шақырды Қазақстанға. Ал, кейбіреу адамдар айтады осы Мұхтар Әуезов Кремльге барып, осындай ұсыныс жасады: шетелде жүретін қазақтарды шақыру керек тың жерлерді игеру үшін. Бұл шындық па? 

Жоқ, ондай әңгіме. Так, екінші сұрағың қандай? Так, аха.

Ол шындық емес? Иә? Осындай әңгіме болған жоқ?

Жоқ, ну… Ол Хрущевка барып, анау неде бұл мәселе. Енді, бұл мәселе саяси мәселе ретінде көтерген жоқ ол. Ондай ол, әрине, тіркелмеген сөз. Ол өзінің Отан. Сол өзінің жерін, қазағын былай сүюге, сол, барлық шығармаларымен соған еңбек жасаған. Сондықтан, соның өзі өте тартымды күшке айналған. Мысалы, Қытай, Қытайдағы қазақтар, басқа елдердегі қазақтар, олар Мұхтар Әуезовтың шығармаларын жақсы біліп, оқып. Содан кейін, өз отандарын іздеген. Вот, ол болды. Ал, енді, былай. Сол, иә, конечно…

А, тағы мынадай әңгіме болды. Мүмкін, қалжың сияқты. Кейбіреулер айтты, осы Мұхтар Омарханұлы ол Абайдың баласы болды. 

Ой, сен қандай, вот знаешь, қоқысы. Сен (күледі)… Бұл өсектер. Басқа тақырып жоқ па сендерде?

Жоқ! Мен, енді, мазақтау үшін емес қой, аға. Бұл, егер…

Мен біліп отырмын.

Егер, шын мәнінде Мұхтар Омарханұлы Абайдың баласы болса, ол керемет құрмет қой! Ол мазақ емес қой. Жәй ғана сұрақ.

Жоқ, жоқ, жоқ! Ну, ол қайда. Жоқ, ол ешқандай ойға сыймайтын! Қалай, не (мырс етеді)…

Түсіндім, түсіндім!

Бұл осы, ондай өсек, өсектер жүрген. Тағы басқа ол туралы. Так, талай не… Ал, Мұхтар Әуезов…

Кім туралы жүрді?

Жоқ, Мұхтар Әуезов. Ол әкесі — Омархан. Түрлеріне қарашы! Бұлар қожалар барлығы, қожалар. Сол анау неден: “Наши предки из знойных аравийских пустынь” деп жазған Мұхтар Әуезов. Иә, Мұхтар. Омарханның әкесі — Әуез. Содан кете береді шежіре бойынша. Талай шежіре жазылған. Ананың барлығы просто бос сөз! Сен қандай бір майда, сасық өсектер жинап жүрсің!

Кешіріңіз (күлемін)! Ал, енді, үшінші сұрағым: анау, сіз кезінде, Мәке, осындай әжептеуір жауапты жұмыста істедіңіз. Анау, “Сорос-Қазақстан” қорының жетекшісі болып. Мүмкін, сіз, анау, Джордж Соростың өзімен кездестіңіз. Ол қандай кісі? Керемет пе? Оның қандай қасиеттері бар? Сол туралы. 

Иә, мен кездескем. Кездескенде, сол… Иә, мен екі-үш жыл, үш-төрт жыл ма? Сол, ана, атқарушы директор болдым осында Қазақстандағы “Сорос” қорының. Ол, ол жұмысқа былай келіп, орналысу, тағайындалу үшін алдымен Нью-Йоркке барып, сонда ол кісімен кездескем. Ол, ең бірінші, сол кездескенде маған үлкен, жақсы әсер етті. Оның, ана, “Ашық қоғам” деген идеясы.

Иә, иә!

Және де ол, ол… Соған ол, маған да өте жақын. Мына, ол интерпретациясы — дамуға ашық. Общество — это открытое общество, открытое к развитию. Сол… Вот, сондықтан, ол енді ол жағынан өзінің өмірбаяны, маленький еврейский мальчик…

Иә, иә, иә!

Фашизмді көрген. Ана тоталитарный жүйені көрген. Содан кейін, сол анау, не өзіне мақсат қойды: “Қалай да болса, енді оған қарсы күресемін!” деп. Сол, енді, алдымен өзі күшті білім алды Венгрияда. Содан кейін, ол бара-бара сол жер-жерде жүріп, ол мына, енді: “Я слышу музыку денег” дегендей. Да? Это чистый бизнес. Он капитал свой делал. Ал, бірақ, ең басынан ол, енді, тапқан ақшанын барлығын осы тоталитарный жүйелерді құрту, оны жоққа шығарып. Сондықтан, “открытое общество“, “демократия” деген. Ол үшін ол жасалды, оның бәрі емес. Осы немен, солай көп еңбек жасаған.

Иә.

Соның ішінде, мына, көптеген елдерде мынау өздерін, өзінің не қорларын ашқан. Ал, енді, ол қорларда істейтін адамдарға кәдімгідей, мына, шынығу мүмкіндікті туғызған. Күшті-күшті менеджерлер болып. Оған арнайы оқулар, олар сол, анау, неде Венгрияда Будапештегі университет. Сосын, басқа жерлерде былай жинап, күшті-күшті семинарлар. Ол кезде мен, сол кезде мен тіке, өзім үшін үлкен. Бір емес, бірнеше рет кездескенбіз осы кісімен.

Аһа.

Соған, осында Қазақстанда өте үлкен пайда келтірді, мына осында “Сорос” қоры. Мысалы, басқалар емес, “Сорос” қоры анау, ол кезде роман конкурска жариялайды, роман жазуға. Сонда, сол әдебиетті күшті қолдадық. Сол роман жазуға. Үш адам, сол конкурстан өту, олар бір жылдың ішінде сол әжептеуір жақсы ақша-стипендия алып, роман жазуға олардың жол ашылған. Үлкен-үлкен жазушылар болды: Таласбек Әсемқұлов сияқты. Айгүл… Кім еді, ана, Семейдегі? Тағы… Короче, біз оларға жақсы көмектестік. Содан кейін, драматургиядан үлкен конкурс өткізіп, соларды қолдадық. В общем, өнер жағынан, медицина, оқу-ағарту, жалпы просвещение. Содан кейін, мына, оралмандар сонда келе, келе бастаған кезде. Олардың, ана, Қазақстанның заңы, сонымен танысып, білуіне көп әрекет жасағанбыз. Соған барлығы, мына күшті-күшті мамандар олар көмектескен. Сондықтан, мен үшін Сорос — өте биік ұғым, өте жақсы. Сондай адамзатқа өз пайдасын келтірем деген, адамдардың бірі. Ол көп жағдайда өз арманына жеткен кісі. Сондықтан, мұны қазір оны бекер неше түрлі диверсия жасады, тағы бір пәлені. Ол барлығы бекер! Это — романтик, он — романтик. Сол, көп өз қаражатын ол адамзаттың санасын биік деңгейге көтеруге, үлкен сол білім беруге. Жан-жақты, осы қиын заманның жағдайында сол, ана, адамдығын сақтап. Сол, дұрыс енді адам жолына жүруге ол көптеген сол үлесін қоса білді бұл кісі. Дүниежүзінде оның көптеген филиалдары болды. Сол Сорос туралы менің өте жақсы пікірім.

Сосын, соңғы сұрағым, Мәке. Анау, есімде бар, осы тоқсаныншы жылдардың ортасында, соңында сіз Қытайдағы елші ретінде осындай мәселені көтердіңіз: анау, шекара өзендер қалай Қытай өзіне қарай біздің суымызды тартады. Осы мәселе қазір қандай жағдайда? Қауіпті ме әлде өтті ме қауіпті жағдай? 

Бұл қауіп ол, әрине, ол обал Қытай жағынан сол бұндай иттік жасағандары. Анау, шынымен өз пайдасын осы күнге дейін “трансграничные реки” дейді ғой, шекарадан өтетін.

Иә.

Олар екі мемлекеттің арасында, мысалы, Пакистан мен Индияның арасында. Олар барлығы сондай келісім-шартқа келді. Жылдың қай сезоны, болмаса… Сол, барлығы жаңалады, судың көбі, аз болған кездері. Және де, мына судың тазалығы. Оның барлығы сол шартта көрсетіледі. Қанша беру керек дегені. Ал, енді, шекаралықтан сол, анау, неге… Бізге, анау, Қара Ертіс сол жерде өздеріне бұрып алып, сол жерде су қойма, водохранилище жасады.

Иә, иә.

Содан кейін, азғантай суды осы жаққа жібере бастады. Оның көлемі, суды тіпті келмейтін болды. Ну, жарайды, маған. Ол туралы мен жазған. Сен қазір телефоны…

Likes(0)Dislikes(0)
24 views

Discover more from TriLingua Daniyar NAURYZ

Subscribe to get the latest posts sent to your email.

Leave a Reply